HARFLERİN SİFATLARI

Tecvid ilminde sıfat: mahreçlerde meydana gelişi esnasında harfin sesine arız olan keyfiyete denır. Sıfatlar iki kısm ayrılır; 1-Sıfat-ı lazime 2-Sıfatı arıza

1-SIFAT-I LAZİME 19:

Harflerin zatına mahsus ve harften ayrılması mümkün olmayan sıfatlardır. Çünkü sıfat lazimelerin harften ayrılması halinde, harf diye bir şey ortada kalmaz.

Bunlar 1-Cehr, 2- Hems, 3- Şiddet, 4- Rihvet, 5- Beyniyye, 6- İsti'la, 7-İnhifad, 8- Itbak, 

9- İnfitah, 10- Kalkale, 11- Safir, 12- Gunne, 13- Tefeşşi, 14-Tekrir, 15- İstitale, 16- İzlâk,

17- İsmat, 18-Lin, 19- İnhiraf.”

1- Cehr: Lugatta, “ortaya çıkarmak, söz söylerken sesi yükseltmek” demektir. Tecvid ilminde ise cehr: “Kendisinde cehr sıfatı bulunan harfleri harekeli olarak telaffuz ederken, nefes cereyanının akmamasına denir. Cehr harfleri okunurken mahrece kuvvetle dayanıldığı için nefes cereyanı tıkanır. Cehr harfleri şu sözde toplanmıştır: ظِلُّ قَوٍ رَبْضٌ إِذْ غَزَا جُنْدٌ مُطِيعٌ

2- Hems: Cehrin mukabilidir. Lugatta: “Sesi gizlemek” manasındadır. Tecvid ilminde ise hems: “Harf nutk olunurken mahrecinden nefes cereyanının akması demektir. Hems harfleri mahrece fazla dayanmazlar. Hems, harfleri:( فَحَثَّهُ شَحْصٌ سَكَتَ ) lafzında toplanmıştır.

Cehr ile hems sıfatının farkı şudur: Cehr harflerini harekeleyip ( قَقَقَ ) gibi tekrar edersek, nefesin akmadığını ve o harfe ait olan sesin bir kısmının işitilmediğini görürüz. Halbuki hems harflerini harekeleyip, ( آَكَكَ ) gibi okursak nefesin aktığını ve sesin de çıktığını görürüz. Hems harflerinde ses gizlice akar. (( اَلرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ derken ( م) ,(ح ) üzerine akar. Bazı

okuyucular ( ح) yı ( م) üzerine akıtmayıp ( اَلرَّحْمَّنُ الرَّحِيمُ ) gibi okuyor.

3- Şiddet: Lugatta, kuvvet ve kudret manalarına gelir. Tecvid ilminde ise: “Şiddet harfleri sükûn ile okunduğu zaman ses ve nefesin asla akmaması” demektir. Çünkü şiddet harfleri mahreçlerinden çıkarken mahreçlerine kuvvetle dayanırlar. ( اَجِدْ قَطٌّ بَكَتْ ) lafzında toplanan harfler, şiddet harfleridir.

4- Rihvet: Lugatta, “yumuşaklık” manasına gelen Rihvet, tecvid ilminde: “Rihvet harflerinin sükûn ile telaffuzu esnasında, mahrece dayanmanın zayıf olması hasebiyle, ses ve nefesin beraberce akması” demektir. Şiddet ve Beyniyye harflerinin dışındaki harfler, rihvet harflerdir.

5- Beyniyye: Lugatta, “ortada olmak” demektir. Şiddet ve rihvet sıfatlarının ortasında bulunan beyniyye: “Harf telaffuz edilirken sesin ne tamamen akması ve ne de tamamen haps olması” demektir. Beyniyye harfleri şunlardır: ( لِنْ عُمَرَ ). Bu harfler okunurken ses, kemaliyle ne akacak ve ne de akmayacaktır. Bazı okuyucuların:

(يَدُعُّ الْيَتِيمَ -نَعْبُدُ -فَعَّالٌ) gibi kelimelerdeki ayın ( ع) harfini, şiddetli harf gibi, sesini tamamen

habs etmeleri fahiş hatadır. ( يَدُعُّ ) nun ayınını ( يَدُلُّ ) nun lamı gibi okumak gerekir. Yani sesleri az akacak, şiddetli harf gibi haps olunmayacak.

6- İsti'la: Lugatta, “yükselmek ve irtifa” demektir. Tecvid ilminde ise: “İsti'la harflerini telaffuz ederken dilin, kökü ile birlikte üst damağa yükselmesi” demektir. ( خُصَّ ضَغْطٍ قِظْ ) harfleri, isti'la harfleridir.

7- İnhifad: Lugatta, “aşağı ve alçak olmak” demektir. Tecvid ilminde ise: “İnhifad harflerini telaffuz ederken dilin yukarıya yükselmeyip, aşağıda kalmasına” denir. İstila harflerinin dışında kalanharfler, inhifad harfleri olup ( أُنْشُرْ حَدِيثَ عِلْمِكَ سَوْفَ تَجْهَزُ بَدَا ) lafzında

toplanmıştır. İsti'la sıfatının zıddı olan inhifad’ın diğer bir adı da: İstifale’dir.

8- Itbak: Lugatta, “yapıştırmak” manasına gelen ıtbak, Tecvid ilminde: “Itbak harfleri okunduğu zaman, dilin üst damağa yapışması” demektir. ( ص ض ط ظ ) harfleri, ıtbak harfleridir.

9- İnfitah: Lugatta, “açılmak ve ayrılmak” manalarına gelir. Tecvid ilminde ise: “İnfitah harfleri okunduğu zaman, dil ile yukarı damak arasının açık olmasına” denir ki, ıtbakın mukabilidir. İnfitah harfleri şu cümlede toplanmıştır. (مَنْ اَخَذَ وَجَدَ سَعَةً فَزَآَا حَقٌّ لَهُ شُرْبُ غَيْثٍ)

10- Kalkale: Lugatta, “hareket etmek, kımıldamak” demektir. Tecvid ilminde ise: “Kuvvetli bir ses işitilinceye kadar mahrecin kımıldaması, deprenmesi” demektir. Kalkale harfleri ( قُطْبُ جَدٍ ) harfleridir. Bu harfler, harekeli oldukları zaman kalkale sıfatı az zahir olur. Kelime

ortasında veya sonunda sakin olarak vaki oldukları zaman, kalkale sıfatları daha kuvvetli ve daha ziyade olur. Kalkale harflerinde cehr ve şiddet sıfatları içtimâ etmiştir. Tafsilat için bakınız Sh: 44

11- Safir: Lugatta, “ıslık ve kuş sesine” denir. Tecvid ilminde ise: “Safir harfleri olan 

( ص س ز ) harflerini okurken, kuş veya ıslık sesine benzer kuvvetli ve keskin bir sesin çıkmasına” denir.

12- Gunne: Hayşum’dan gelen sestir. Harfleri ( م) ve ( ن) olmak üzere ikidir.

13- Tefeşşi: Lugatta, “yayılmak ve dağılmak” demektir. Tecvid ilminde ise: “Tefeşşi harfi olan ( ش) harfini telaffuz ederken sesin dil ile damak arasında yayılması ve ( ظ) harfinin mahrecine varıncaya kadar uzamasına” denir.

14- Tekrir: Lugatta, “tekrar etmek” manasındadır. Tecvid ilminde ise: “Tekrir sıfatının harfi olan ra ( ر) yı okurken dil ucunun titremesine” denir. Tekrir sıfatının yapılışı şöyledir: Dilin ucuna yakın olan kısmını üst damağa sıkıca basarak, oradan ayrılmaksızın sürçer gibi

titreyerek durulur. Bunu yaparken ra'nın tekrarından sakınmak lazımdır. Bunun için de dil, damaktan ayrılmamalıdır,

15- İstitale: Lugatta, “uzun olmak” demektir. Tecvid ilminde ise: “İstitale harfi olan dat ( ض) harfini telaffuz ederken sesin, dil kenarınınüst azı dişlerinden lamın mahrecine kadar uzanmasına” denir.

16- İzlak: Lugatta, “kolaylık ve süratli olmak” demektir. Tecvid ilminde ise: “Kendisinde bu sıfat bulunan harfleri telaffuz ederken, dilin çabuk olmasına, kolayca telaffuz etmesine” denir. İzlak harfleri şu cümlede toplanmıştır: ( (فَرَّ مِنْ لُبٍّ

17- İsmat: Lugatta, “men etmek” demektir. Tecvid ilminde ise: “Kendisinde bu sıfat bulunan harflerin telaffuzundaki zorluk ve çetinlik” demektir. Bu sebeple dört, beş ve altı harfli kelimelerde ismat harfleri yan yana gelemez. Mutlaka aralarında izlak harflerinden birinin bulunması gerekir. İzlak'ın dışındaki harfler, ismat harfleridir.

18- Lin: Lugatta, “yumuşak olmak” demektir. Tecvid ilminde ise: “Lin harfi olan vav ( و) ve ye ( ي) nin, telaffuz ve nutkunun diğer harflerin telaffuzuna nazaran daha kolay olmasına” denir. Ancak vav ile ye'nin harfi lin olabilmesi için:

 l- Kendileri cezimli,

2- Bir evvelki harflerinin de üstünlü olması gerekir. ((نَوْمٌ -عَلَيْهِ

gibi. Tafsilatı için bak.

19- İnhiraf: Lugatta, “meyletmek, bir tarafa eğilmek ve sapmak” demektir. Tecvid ilminde ise: “Kendisinde inhiraf sıfatı bulunan lam ( (ل ve ra ( ر) harflerini telaffuz ederken dilin yukarıya veya geriye meyletmesine” denir. Lam’da dil ucuna, ra da ise dilin üstüne doğru meyl edilir.

2-SIFAT-I ARIZA 11: 

Harften ayrılması mümkün olan ve ayrıldıkları zaman da harfin zatını değiştirmeyen sıfatlardır. Harfin zatında bir değişiklik meydana gelmediği için, bu sıfatların terkinde küçük hata meydana gelir

Bunlar: l- Tefhim, 2- Terkik, 3- İdgam, 4- İhfa, 5- İzhar, 6- Kalb, 7-Medd, 8-Hareke, 

9- Sekte, 10- Vakf, 11- Sükun.